Asthma (1) ပန္းနာ (၁)

ကြ်န္ေတာ္အသက္ ၂၅ ပါ။ ရင္က်ပ္ေရာဂါခံစားခဲ့ဘူးပါတယ္။ ခုေတာ့မျဖစ္တာၾကာျပီ။ အသက္ ၂ဝ မွာ ႕႕႕႕႕ မွာ အလုပ္ လုပ္ရင္းနဲ႔ ၁ ႏွစ္တိတိ ရင္က်ပ္ျဖစ္ခဲ႔ပါတယ္။ အေအးစာေတြစားရင္ျပန္ေပၚေနတတ္တယ္ဆရာ။ ရင္က်ပ္ေရာဂါ အျမစ္ျပတ္ေအာင္ ဘယ္လိုေဆးမ်ိဳးေသာက္ရမလဲဆရာ။ အခုလည္း ႕႕႕႕႕ ကိုသြားဖို႔လုပ္ေနတယ္ဆရာ။ အေအးပိုင္းဆိုေတာ့ ရင္က်ပ္ေရာဂါျပန္ျဖစ္မွာစိုးတယ္ဆရာ။ အစားေသာက္ေကာ ေရွာင္စရာလိုေသးလားဆရာ။ ရင္က်ပ္ေရာဂါၿဖစ္စဆို လမ္းေလ်ွာက္ရင္လည္း ေမာျပီးအိပ္လို႔ရွိရင္လည္း လည္ေခ်ာင္းထဲမွာ တစီစီနဲ႔ေအာ္ေနတယ္ဆရာ။ အသက္ရႈအရမ္းက်ပ္လာျပီဆိုရင္ေတာ့ ဆရာဝန္ကေဆးေငြ႕ရႈခိုင္းတယ္ဆရာ။ ဒါရႈျပီးရင္ေတာ့ ခ်က္ခ်င္း သက္သာတယ္ဆရာ။ ေနာက္ျပန္ျဖစ္တတ္ေသးလားဆရာ။

ႏွစ္စဥ္ ေမလရဲ႕ ပဌမအဂၤါေန႔ကို ကမာၻ႔ပန္းနာေရာဂါေန႕လို႔ သတ္မွတ္တာမို႔ ဒီစာက ရာသီစာျဖစ္သြားေရာ။ ေမးတဲ့လူကို ေက်းဇူးတင္ပါတယ္။ ကိုယ့္ဝမ္းနာကိုယ္ ပိုသိတဲ့လူေတြထဲမယ္ ပန္းနာသမားေတြလည္း ပါတယ္။ နာတာရွည္ေရာဂါ ျဖစ္ျပီ ဆိုရင္ လူနာကိုယ္တိုင္က သူ႔ေရာဂါအေၾကာင္းကို ေဆးဆရာေတြလို သိေနပါျပီ။ ပန္းနာသည္၊ ေသြးတိုးသမား၊ ဆီးခ်ိဳ ရွိသူမ်ားေပါ့။ အခုမွျဖစ္စ ေရာဂါသည္လက္သစ္ေတြကေတာ့ ေလ့လာရဦးမွာေပါ့ေလ။ ကဲ စ, ဖတ္ေပ-မွတ္ေပေတာ့။

လူဦးေရ ၅% မွာ ျဖစ္တယ္။ အသက္ ၁၄ ႏွစ္ေအာက္ ေယာက္်ားေလးေတြမွာ ပိုအျဖစ္မ်ားတယ္။ မ်ိဳးရိုး လိုက္တာ သိသာတယ္။ ေလ့က်င့္ခန္းလုပ္လို႔ ျဖစ္လာတတ္တယ္။ ေရာဂါေတြထဲမယ္ ကုဘို႔ခက္တာဆိုရင္ ေဆးစာအုပ္ေတြမယ္ အရွည္ၾကီး ေရးၾကတယ္။ သီအိုရီေတြ အမ်ိဳးမ်ိဳး၊ ျဖစ္ႏိုင္တာေတြ အဖံုဖံု၊ စံုေနေအာင္ေရးတာ။ မေသခ်ာရင္ ေဆးဆရာေတြ လွ်ာရွည္ပံုေျပာရရင္၊ ျဗိတိန္-ပန္းနာေရာဂါ အသင္းက ပန္းနာကုထံုးကို ေရးထားတာ စာမ်က္ႏွာ ၄၄ဝ ေတာင္ရွိတယ္။

ပန္းနာအေၾကာင္းေျပာရင္ (အလာဂ်ီ)နဲ႔ ဆက္ေျပာရတယ္။ မတည့္တာကို ေျပာမွန္း သိမွာေပါ့။ (အက္စ္မာ) လို႔ ေခၚတာလည္း လူအေတာ္မ်ားမ်ား သိတာဘဲ။ Asthma ကို အသံထြက္ရင္ (သ)သံ မထြက္ရဘူးဆိုေပမဲ့ YouTube သြားျပီးရွာရင္ အေနာက္ႏိုင္ငံမွာ သမားေတာ္လုပ္ေနသူ အသံထြက္တာ (အက္စ္သ္မာ) လို႔ (သ) သံကို မေဖ်ာက္ႏိုင္ဘဲ၊ (လက္ခ်ာရိုက္) တာ ေတြ႕ရတယ္။

ပဌမဆံုး ေပးခ်င္တဲ့ အၾကံကေတာ့ ေတာသြားေနၾကေပေတာ့လို႔။ ျမိဳ႕သားေတြမွာ ၂၅ ရာႏွဳန္း အျဖစ္မ်ားေနသတဲ့။ တမတ္သား ဆိုတာကလည္း ေခတ္စားတယ္ မဟုတ္လား။ ကေလးေတြမွာ ပိုမ်ားလာေနသတဲ့။ ကေလးမွာမ်ားေတာ့ ေရာဂါကလည္း ေပ်ာက္ႏိုင္ခဲတာမို႔ သူတို႔ ၾကီးလာတာနဲ႔ ကေလးေရာ၊ လူၾကီးေရာ အျဖစ္မ်ားတာ ျဖစ္လာေရာ။ ဂုဏ္ယူခ်င္လဲ ယူေပါ့ေလ၊ ခ်မ္းသာတဲ့ တိုင္းျပည္ေတြမွာ ပိုျဖစ္တယ္ဆိုဘဲ။ အဲ ဒါေပမဲ့ ဝင္ေငြနည္းတဲ့ အုပ္စုမွာ ပိုမ်ားျပန္ေရာ။

ပန္းနာ ျဖစ္သူေတြ ဂုဏ္တင္ေျပာႏိုင္တာလဲ တကယ္ရွိပါတယ္။ Hygiene hypothesis တကုိယ္ေရ သန္႔ရွင္းေရး ဂရုစိုက္လြန္းလို႔ ျဖစ္တာလဲရွိသတဲ့။ ေမာင္သန္႔ရွင္း၊ မသန္႔ရွင္းတို႔ကို ေျပာတာေပါ့။ ဒီေတာ့ သိပ္ သန္႔ခ်င္ေနတာျဖစ္ရင္ ေလ်ွာ့ေပါ့။ အလုပ္အမ်ိဳးအစားနဲ႔လဲ ဆိုင္ႏိုင္တာမို႔ လက္ရွိ အလုပ္မ်ိဳးကေန ေျပာင္းသင့္ရင္ ေျပာင္းပါ။ က်ဳပ္တို႔ျပည္မွာ အလုပ္ေတြေပါလွဆိုဘဲ။ သတင္းစာမွာ ဖတ္ရတာ။ သံသယမ်ားတဲ့ အလုပ္မ်ိဳးေတြက ခ်ည္-သိုးေမႊး-သားေမႊး၊ အဝတ္အထည္၊ ဓါတုပစၥည္း၊ အမံႈ႕လုပ္ငန္း၊ အနံ႔အသက္ မ်ားတဲ့လုပ္ငန္း စတာေတြပါ။ ခ်ဳပ္ေျပာရရင္ မ်ိဳးဗီဇနဲ႔ ပတ္ဝန္းက်င္တို႔ ဆက္စပ္ျပီး ပန္းနာေရာဂါရတာပါ။ မ်ိဳးရိုးျဖစ္ေတာ့ ပိုက္ဆံတမတ္ေပး ေမြးစားခိုင္းယံုနဲ႔ မရဘူးေလ။

စိတ္ဖိအားမ်ားျခင္းနဲ႔လဲ ဆိုင္တဲ့လူေတြမွာ ဆိုင္ပါေသးတယ္။ ဒီေတာ့ ေပ်ာ္ေပ်ာ္ေနတာ ေကာင္းတယ္။ ငယ္ရြယ္တံုးက ပဋိဇီဝေဆးေပးရတာတို႔၊ ဗိုင္းရပ္ပိုး အဝင္ခံဘူးတာတို႔ကိုလည္း ထည့္စဥ္းစားရတယ္။ ဒါ့ေၾကာင့္ ကေလးေတြကို ေဆးကုရင္ ပိုျပီးသတိရွိရပါလိမ့္မယ္။

(အက္စမာ) မွာ ႏွစ္မ်ိဳးရွိတာပါ။ အမ်ားဆံုးျဖစ္တာက Bronchial asthma အသက္ရွဴတာနဲ႔ဆိုင္ျပီး ေနာက္တမ်ိဳးက ႏွလံုးေရာဂါကေန ဆက္ျဖစ္တာ Cardiac asthma ပါ။ မသိရင္ ရင္ၾကပ္လို႔ဆိုတိုင္း ရမ္းကုရင္ ဒုကၡ ပိုေရာက္ေစတယ္။ အသက္ရွဴလမ္းကို က်ယ္ေအာင္လုပ္တဲ့ေဆးက ႏွလံုးမေကာင္းသူေတြအတြက္ ေရနစ္သူ ဝါးကူထိုး ျဖစ္ေစပါတယ္။

ဘာေရာဂါျဖစ္ျဖစ္ ေဆးကုတာမွာ ေရာဂါတရားခံကို ရွင္းရတာနဲ႔ သူ႔ေၾကာင့္ျဖစ္တဲ့ လကၡဏာေတြကို သက္သာေအာင္ လုပ္တာဆိုျပီး ႏွစ္ပိုင္းရွိရပါတယ္။ ရင္ၾကပ္-ပန္းနာ Asthma ကို ကုတာမွာ အေၾကာင္းရင္းကို မသိတာမ်ားလို႔ ျဖစ္လာတာကို သာသက္သာေစမဲ့ ေဆးကိုပဲ ေပးရတာျဖစ္တယ္။ အေပ်ာက္ကုႏိုင္တာ မဟုတ္ဘူးေပါ့။ ဒါ့ေၾကာင့္ ျပန္ျပန္ျဖစ္ရတာပါ။

ျဖစ္ႏိုင္ရင္ အေၾကာင္းကိုရွာပါ။ ေဆးေၾကာင့္လား၊ ဥပမာ (အက္စ္ပရင္)။ တကယ္လို႔ ေရွာင္မရမဲ့အရာျဖစ္ေနရင္၊ ဆိုပါစို႔ ပတ္ဝန္းက်င္ေၾကာင့္ျဖစ္တာဆိုရင္ အဲဒါေတြကို ကိုယ္နဲ႔ယဥ္ပါးေအာင္လုပ္နည္း Desensitization ကို သံုးႏိုင္ပါတယ္။ ကရိကထေတာ့ မ်ားတာေပါ့။ က်န္တာေတြကေတာ့ သက္သာေစမဲ့ ေဆးနည္းေတြ ျဖစ္တယ္။ ဒါမွာလည္း ေဆးအမ်ိဳးမ်ိဳး ရွိတာပါ။ တိတိက်က်ေျပာရရင္ သံုးမ်ိဳး။ သက္သာေဆး၊ ကာကြယ္ေဆးနဲ႔ အေရးေပၚေဆး။

ေလျပြန္က်ယ္ေဆးေတြကို ေရတိုအတြက္ ပန္းနာသည္တိုင္း သံုးႏိုင္ပါတယ္။ ခဏခဏ ၾကပ္ေနသူမ်ားကို စတီရြိဳက္ရွဴေဆး သိပ္မမ်ားေအာင္ေပးရမယ္။ အရင္က Theophylline (Aminophylline) ကို ပါးစပ္က ေသာက္ခိုင္းပါတယ္။ ေန႔တိုင္း ဆက္ျဖစ္သူမ်ားကိုေတာ့ စတီရြိဳက္ရွဴေဆး နဲ႔ β-2 agonist ရွဴေဆး တြဲေပးရမယ္။ ဒီထဲကမွ သိပ္ဆိုးေနရင္ စတီရြိဳက္ ေသာက္ေဆးပါ တြဲလိုက္ရင္ သက္သာမွာပါ။

(MDI) ဆိုတာ ေခတ္မီပန္းနာသည္မ်ားရဲ႕ လက္ကိုင္အိပ္ထဲ အျမဲထားရမဲ့ အေဆာင္ပစၥည္းတခုပါ။ ဒီေဆးက အျမန္ ထိေရာက္တဲ့ ရွဴေဆးေပါ့။ ဒါနဲ႔ အဆင္မေျပတဲ့ လူအိုေတြ၊ ေျပာတဲ့အတိုင္း မလုပ္ခ်င္တဲ့လူနာေတြ အတြက္ကေတာ့ Asthma spacer ဆိုတာကို သံုးေစပါတယ္။ Nebulizer ဆိုတဲ့ အေငြ႔ရွဴတာမ်ိဳးလည္း သံုးႏိုင္ပါတယ္။

ေနာက္ သက္သာေဆးအုပ္စုထဲမွာ ေရတိုအတြက္ Salbutamol, Levalbuterol, Terbutaline, Bitolterol ေခၚတဲ့ ေဆးေတြ ရွိေသးတယ္။ ဒီေဆးေတြက ပါးစပ္ကေပးရင္ ေျခတံု-လက္တံု-ရင္တံု ျဖစ္တတ္တယ္။ Epinephrine, Ephedrine စားေဆး၊ ထိုးေဆးက သမားရိုးက် ထိေရာက္တဲ့ေဆးေတြပါ။ သံုးေနၾကဆဲပါ။ ပိုစိတ္ခ်ခ်င္ရင္ Ipratropium bromide ကိုေပးပါတယ္။ ႏွလံုးေရာဂါရွိရင္ေတာင္မွ ေပးႏိုင္တယ္။ နဲနဲေတာ့ၾကာလို႔ လာမယ္-ၾကာမယ္ အစားေပါ့။

ပန္းနာမွာ ကာကြယ္ေဆးဆိုတာက တျခားေရာဂါေတြနဲ႔ သေဘာသဘာဝ မတူဘူး။ မျဖစ္ေအာင္ဆိုတာ မၾကပ္ေအာင္နဲ႔ ၾကပ္ရင္လဲ သက္သာေအာင္ေပးတဲ့နည္းပါ။ (စတီရြိဳက္) ေဆးေတြပါဘဲ။ ၾကာၾကာသံုးသူမ်ားဆိုရင္ သတိထားဘို႔က အဆီစုတတ္လို႔ ဝမယ္။ အစားသိပ္စားခ်င္လို႔လည္း ဝမယ္။ အရိုးပြတတ္တယ္။ အသံၾသတာတို႔၊ မွက္ခရုျဖစ္တာတို႔လဲ ျဖစ္တတ္တယ္။ အလာဂ်ီအတြက္ Burmeton, Citrizine တို႔လိုေဆးမ်ိဳးပါ တြဲေပးရတတ္ပါေသးတယ္။

ခုေနာက္ဆံုး အသံုးမ်ားတဲ့ေဆးတြဲေတြကေတာ့ စတီရြိဳက္ရွဴေဆးနဲ႔ တာရွည္ခံေလျပြန္က်ယ္ေဆးေတြျဖစ္ပါတယ္။ Advair Seretide, Budesonide, Formoterol, Symbicort တို႔လည္းပါတယ္။

ၾကည့္ဘူးၾကမွာပါ Panic room ဇာတ္ကားထဲမွာ Jodie Foster ရဲ႕သမီးအျဖစ္ ကေလးဇာတ္လိုက္ Kristen Stewart ဟာ ပန္းနာသည္ေလးအျဖစ္ သရုပ္ေဆာင္ရတယ္။ တကယ့္ဘဝ ပန္းနာသည္ မင္းသမီးကေတာ့ နာမည္ၾကီး (လင္းေဆး-လိုဟန္) ေပါ့။ အေရးေပၚ ေဆးရံုေတာင္တက္ယူရသတဲ့။ ေဆးရံုဆင္းေတာ့ အေလးခ်ိန္ ၁၅ ေပါင္ ၾကီးမ်ားေတာင္ က်သြားတာကို ျမင္တဲ့လူေတြက၊ “မင္း သိပ္ဟုတ္သြားပါလား” လို႔ ခ်ီးမြမ္းၾကတယ္။ ဒီေတာ့ ပန္းနာသည္ မင္းသမီး ျပန္ေျပာတာက “သူတို႔ေျပာပံုကျဖင့္ အရင္က က်မ အေတာ္မလွဘူးလို႔ ေျပာေနတဲ့အတိုင္းဘဲ” တဲ့။

(လင္းေဆး-လိုဟန္) လို အေရးေပၚျဖစ္ရင္ ေအာက္စီဂ်င္ေပးဘို႔လိုရင္လိုမယ္။ Salbutamol or Terbutaline တို႔ကို Ipratropium နဲ႔တြဲျပီး၊ အေငြ႔အျဖစ္ ရွဴခိုင္းမယ္။ ပါးစပ္ကေန စတီရြိဳက္ေပးတယ္။ Ketamine ဆိုတဲ့ ေမ့ေဆးလည္း ေပးႏိုင္တယ္။ ဆားခါးကိုလည္း ေသြးျပန္ေၾကာထဲ ထိုးေပးႏိုင္တယ္။ အသက္ရွဴစက္နဲ႔ ကူေပးတာမ်ိဳး သံုးပါတယ္။

ဆရာဝန္ေတြက ဘယ္လိုဘဲ အဲဒီနည္းေပါင္းစံုနဲ႔ ကုႏိုင္ပါတယ္ေျပာေျပာ၊ ပန္းနာသည္ ၁ဝ ေယာက္ရွိရင္ ၅ ေယာက္က ဆရာဝန္ေတြကို အားမကိုးပါ။ တျခားနည္းေတြ ရွာၾကပါတယ္။ ဒါေပမဲ့ ေလထဲကပိုးေတြ၊ အမွံဳေတြကို သန္႔ေပးနည္းကို လက္ေတြ႔မွာ ထိေရာက္တယ္လို႔ သက္ေသမျပႏိုင္ပါ။ စိတ္ပညာနည္း၊ ေယာဂနည္း။ တရားထိုင္နည္းေတြကိုလည္း ထိေရာက္တယ္လို႔ ညႊန္းမေပးခ်င္ပါ။ အပ္စိုက္ကုတာကိုေတာင္ စာရင္းမသြင္းေသးပါ။ (ဟိုမီယိုပက္သစ္) နည္းကေတာ့ နည္းနည္းနီးစပ္လာပံုရေနပါတယ္။ ေနာက္ျပီး ရုရွား-ပညာရွင္တဦး တည္ထြင္တဲ့ Buteyko method အသက္ရွဴနည္း ကိုေတာ့ သံုးႏိုင္ပါတယ္လို႔ ဆရာဝန္ေတြက ေထာက္ခံထားျပီးပါျပီ။

ျဖစ္ေနမွေတာ့ စိတ္မပ်က္နဲ႔။ ညားျပီးသား ခြဲဘို႔ခက္သလို ၾကည့္ေပါင္းေပါ့။ နည္းေပါင္းစံုရွိတာဘဲ။ အၾကံေပးခ်င္တာက ၾကပ္လာျပီဆိုရင္ အၾကာၾကီး ေစာင့္မေနပါနဲ႔။ ျမန္ျမန္ ေဆးကုလိုက္ပါ။ ညဥ့္နက္သန္းေကာင္မွာ ထျဖစ္တတ္တယ္။ ပန္းနာ ဆိုတာ ေသျခာသူ၊ ႏွလံုးေရာဂါ မရွိသူ၊ ဆန္းဆန္း ျပားျပားေတြလည္း လက္လွမ္း မမီသူမ်ားအတြက္ ေဆးထိုးပိုက္ ၂ စီစီ တေခ်ာင္းနဲ႔ (အဖီဒရင္း) ထိုးေဆး တလံုးေဆာင္ထားရင္ အေရးေပၚအတြက္ အလြယ္ဆံုးပါ။ လက္ဖ်ံအေရျပား ေအာက္မွာ ၁ စီစီသာပါတဲ့ ထိုးေဆးကို တဝက္ေလာက္ ထိုးေပးလိုက္ရင္ ၁ဝ မိနစ္ထက္ မၾကာပါ။ ၾကပ္တာေတြ ေခ်ာင္သြားပါ လိမ့္မယ္။ လိုမွ က်န္တဲ့တဝက္ထိုးပါ။ ရင္တံုတာေလးေတာ့ သီးခံေပါ့။

စိတ္မပ်က္နဲ႔ေနာ္။ အံ့စရာတခုေျပာမယ္။ အားကစားသမားေတြမွာ အေတာ္မ်ားမ်ား ပန္းနာရွိၾကသတဲ့။ ဆိုပါစို႔ အိုလံပစ္ ကစားသမားေတြရဲ႕ ၁၅ ရာႏွဳန္းမွာ ပန္းနာရွိတယ္ဆိုဘဲ။ ဒါကေတာ့ ရွဴနာရွိဳက္ကုံုး ပန္းနာသည္လံုးလံုးျဖစ္ပါေစ အားကစား လုပ္လို႔ရတာကို ေျပာခ်င္တာ။ ဒီေတာ့ ပန္းခ်င္ ပန္းပါေစ၊ ေရႊတံဆိပ္သာမွန္း။

ပန္းနာထသူေတြအတြက္ အေရးေပၚ သိထား-ေဆာင္ထားစရာေတြ
• Beta-adrrenergic agonists ေဆး၊ Albuterol sulfate 1.25-1.5 mg. Metaproteranol 10-15 mg. Isoetharine 2.5-5 mg, Bitolterol mesylate 0.5-1.5 mg တခုခုကို Nebulizer ရွဴေဆးအျဖစ္ သံုးတယ္။
• Terbutaline sulfate 0.25-0.5 mg S/C, Epinephrine 1:10000 (0.1-0.3 ml) S/C အေရျပားေအာက္မွာ ထိုးေပးတယ္။ (ဒီေဆးကို ကိုယ္ဝန္ ပဌမ ၃ လရွိသူ၊ ႏွလံုးေရာဂါရွိသူေတြကို မေပးပါ။)
• Steroid စတီရြိဳက္ေဆး၊ (Prednisone 60-180 mg/day) ေပးျပီး၊ ေနာက္ ေလွ်ာ့ေလွ်ာ့ ေပးသြားရမယ္။
• Anticholinergics ေဆးကိုလဲတြဲေပးႏိုင္တယ္။ အရင္က Atropine ကိုသံုးတယ္။ ေနာက္ပိုင္း Ipratropium bromide ေဆးသံုးလာတယ္။ Ipratropium (500 mg = 2.5 ml) ေဆးကို Nebulizer ေဆးကို တမ်ိဳးထဲျဖစ္ျဖစ္၊ Albuterol နဲ႔ေရာျပီးျဖစ္ျဖစ္ ေပးႏိုင္တယ္။
• Antibiotics ပဋိဇီဝေဆး (Septrin, Doxycycline, Tetracycline, Cipro) ေဆးတမ်ိဳးမ်ိဳးကို အသက္ရွဴလမ္း ပိုးဝင္ေနရင္ေပးရမယ္။
• ေအာက္စီဂ်င္၊

တျခားေဆးေတြလဲ သံုးပါေသးတယ္။ (Cromolyn and Nedocromil (Cromolyn, Nedocromil); Leukotriene Receptor Antagonists (Montelukast, Zafirlukast); 5-Lipoxygenase inhibitor (Zileuton); Methylxanthines (Theophylline); Immunomodulators (Omalizumab)

ေရတို-ပန္းနာသက္ေသာေဆးေတြလဲ ရွိတယ္။ (Inhaled Short-Acting Beta-adrrenergic agonists (Albuterol CFC, Albuterol HFA, Pirbuterol CFC, Levalbuterol HFA); Nebulizer solution (Albuterol, Levalbuterol, R-albuterol); Anticholinergics (Ipratropium, Ipratropium with albuterol); Corticosteroids (Prednisolone, Prednisone)

ပန္းနာကင္းရွင္း၊ ခ်မ္းသာျခင္းနဲ႔ ျပည့္စံုၾကေစေသာဝ္။

Dr. တင့္ေဆြ